Ubezpieczenie w budownictwie we Francji

Budowy objęte obowiązkiem ubezpieczenia

Każda budowa pociąga za sobą ryzyko powstania szkód bądź materialnych (uszkodzenie wznoszonego obiektu budowlanego lub sąsiednich obiektów budowlanych), bądź niematerialnych (niemożność korzystania z obiektu budowlanego). W konsekwencji, różne podmioty mogą być pociągnięte do odpowiedzialności. Kluczowym momentem jest odbiór obiektu budowlanego, gdyż zasady odpowiedzialności są odmienne w zależności od tego, czy szkoda powstała przed czy po tej czynności.

Od momentu odbioru obiektu budowlanego, odpowiedzialność uczestników procesu budowlanego jest trojakiego rodzaju:

• gwarancja stanu idealnego („garantie de parfait achèvement”, art. 1792-6 kodeksu cywilnego) – wykonawca jest zobowiązany do naprawy wszystkich nieprawidłowości, jakie ujawnią się w ciągu roku od odbioru obiektu budowlanego,
• gwarancja prawidłowego funkcjonowania („garantie de bon fonctionnement”, „garantie biennale”, art. 1792-3 kodeksu cywilnego) – obowiązuje przez okres co najmniej 2 lat i dotyczy elementów wykończenia i wyposażenia nieobjętych gwarancją dziesięcioletnią,
• gwarancja dziesięcioletnia, „garantie décennale” (art. 1792 i 1792-4-1 kodeksu cywilnego) – dotyczy szkód, jakie mogą powstać w wyniku wykonywania prac budowlanych, a które stwarzają zagrożenie dla stabilności obiektu budowlanego. Lub też dotyczą jednego z jego elementów konstrukcyjnych lub wyposażenia, czyniąc go niezdatnym do użytkowania zgodnie z przeznaczeniem.

W związku z odpowiedzialnością, jaka spoczywa na wykonawcach robót, w 1978 r. zostały wprowadzone obowiązkowe ubezpieczenia (I) : dziesięcioletniej odpowiedzialności cywilnej uczestników procesu budowlanego, tzw. ubezpieczenie gwarancji dziesięcioletniej (II), a wraz z nim ubezpieczenie szkód rzeczowych powstałych w obiekcie budowlanym (III). To ostatnie musi posiadać inwestor, a jego celem jest przyspieszenie sfinansowania naprawy powstałych szkód. Jest mu ono bowiem wypłacane nie czekając na ustalenie podmiotu odpowiedzialnego. Natomiast ubezpieczycielowi, który je wypłacił, przysługuje następnie roszczenie regresowe do podmiotów odpowiedzialnych.

I. Przepisy wspólne dla obowiązkowych ubezpieczeń w budownictwie

1. Budowy objęte obowiązkiem ubezpieczenia

Obowiązek posiadania obu typów ubezpieczeń dotyczy wszystkich rodzajów robót budowlanych z wyjątkami przewidzianymi w kodeksie ubezpieczeń. Są zawsze wyłączone z tego obowiązku: roboty morskie, jeziorne, rzeczne, infrastruktury drogowej, portowej, lotniskowej, kolejowej, przetwarzania odpadów miejskich, przemysłowych i ścieków. Druga grupa wyłączeń dotyczy robót, do których realizacji ubezpieczenie nie jest wymagane. Chyba że stanowią one nieodłączną część obiektu budowlanego objętego obowiązkiem ubezpieczenia. Do tej grupy należą: drogi, drogi dla pieszych, parkingi, kanalizacje, linie oraz kable, budowy związane z przesyłem, produkcją, magazynowaniem i dystrybucją energii, budowy dotyczące magazynowania i przetwarzania płynów i gazów oraz obiekty sportowe odkryte.

Obowiązek ten dotyczy nie tylko wznoszenia nowych, ale może też obejmować prace na obiektach budowlanych istniejących. To czy prace remontowe będą czy też nie, objęte ubezpieczeniem zależy od ich rodzaju. Dla przykładu obowiązek ten stosuje się do prac polegających na tynkowaniu, odnawianiu dachu połączonym z kładzeniem choćby częściowo nowych elementów, czy też do prac restauracyjnych.

Ponadto, ubezpieczeniem tym objęte są obiekty budowlane, których prace bezpośrednio nie dotyczą, ale które w ich konsekwencji staną się nieodłączną częścią nowego obiektu. Oznacza to, że jeśli przy okazji prac budowlanych taki istniejący wcześniej obiekt zostałby uszkodzony, zastosowanie znajdą obowiązkowe ubezpieczenia budowlane, zamiast tradycyjnej odpowiedzialności deliktowej.

2. Trudności w uzyskaniu ubezpieczenia – Centralne Biuro Taryfikacyjne

Co jednak zrobić, gdy zakład ubezpieczeniowy odmawia zawarcia umowy obowiązkowego ubezpieczenia? W takiej sytuacji należy zwrócić się doCentralnego Biura Taryfikacyjnego (Bureau Central de Tarification), przestrzegając następującej procedury.

W pierwszej kolejności powinno się skierować propozycję zawarcia umowy do ubezpieczyciela listem poleconym za potwierdzeniem odbioru na adres jego siedziby lub na adres siedziby przedstawiciela regionalnego (nie do pośrednika ubezpieczeniowego).

W przypadku odpowiedzi odmownej (za odpowiedź taką uważa się również brak odpowiedzi w terminie 45 dni od dnia odbioru listu) kolejnym etapem jest zwrócenie się do Centralnego Biura Taryfikacyjnego również w formie listu poleconego za potwierdzeniem odbioru. Powinno to nastąpić w terminie nie dłuższym niż 15 dni:

• od otrzymania odpowiedzi odmownej,
• w razie braku odpowiedzi, od upływu 45 dni od wysłania listu.

Do listu należy dołączyć odpowiedź zakładu ubezpieczeń, a w razie jej braku potwierdzenie nadania listu oraz jego kopię. W sytuacji ustanowienia pełnomocnika (którym może być np. broker ubezpieczeniowy), także dokument potwierdzający ten fakt.

Jeżeli wszystkie formalności zostały prawidłowo dokonane, Biuro przystąpi do rozpatrzenia podania. Równocześnie rozpocznie proces ustalenia wysokości składki, za jaką zakład ubezpieczeniowy jest zobowiązany zawrzeć umowę ubezpieczenia. Decyzja Biura nie skutkuje jednak automatycznie zawarciem umowy. Jest to tylko obowiązek ubezpieczyciela, nałożony pod groźbą cofnięcia mu zezwolenia na prowadzenie działalności. W praktyce ubezpieczyciel zawsze zgadza się ubezpieczyć na warunkach wskazanych przez Biuro.

Jeśli nie zgadzamy się z wydaną decyzją, w szczególności ustaloną wysokością składki, istnieje możliwość odwołania się od niej do Sądu Administracyjnego.

3. Konsekwencje braku ubezpieczenia

Osoba nieposiadająca obowiązkowego ubezpieczenia naraża się na konsekwencje dwojakiej natury: karnej i cywilnej. Po pierwsze, brak umowy ubezpieczenia szkód na budowie lub ubezpieczenia dziesięcioletniej odpowiedzialności cywilnej uczestników budowy w momencie rozpoczęcia robót budowlanych jest zagrożony karą do sześciu miesięcy pozbawienia wolności i / lub grzywną w wysokości 75.000 euro albo tylko jedną z tych kar.

Ponadto, brak ubezpieczenia gwarancji dziesięcioletniej pociąga za sobą odpowiedzialność cywilną osoby zobowiązanej do posiadania takiego ubezpieczenia i to niezależnie od tego, czy w czasie trwania gwarancji miało miejsce zdarzenie objęte tą gwarancją.

Wreszcie brak ubezpieczenia szkód rzeczowych nie powoduje odpowiedzialności cywilnej inwestora wobec uczestników procesu budowlanego. Natomiast z tego tytułu roszczenia wobec inwestora mogą być dochodzone przez nabywców obiektu budowlanego, którzy z racji braku ubezpieczenia utracili szansę na szybsze usunięcie szkody.

II. Ubezpieczenie gwarancji dziesięcioletniej

Francuski kodeks cywilny jest surowy dla osób, które uczestniczą w procesie budowlanym przewidując niejako dziesięcioletnią gwarancję na wykonane przez nich roboty. Oznacza to, że takie osoby są odpowiedzialne za określonego rodzaju szkody, jakie ujawnią się w okresie 10 lat od momentu odebrania budowy niezależnie od ich przyczyny, z wyłączeniami, które zostaną przedstawione poniżej. Ubezpieczenie dziesięcioletniej odpowiedzialności cywilnej uczestników budowy ma złagodzić finansowe konsekwencje obowiązku naprawienia takiej szkody.

Firmy francuskie zawierają zazwyczaj ubezpieczenie „ramowe”, które obejmuje wszystkie realizowane przez nie roboty. Jednakże dla firm, które tylko okazjonalnie działają na rynku francuskim. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby umowa ubezpieczenia odpowiedzialności dziesięcioletniej została zawarta na jedno konkretne przedsięwzięcie.

Ubezpieczenie to jest obowiązkowe. Jego brak uniemożliwia praktycznie świadczenie usług budowlanych na terenie Francji. Najczęściej jeszcze przed zawarciem umowy wymagane jest przedstawienie zaświadczenia o posiadaniu takiego ubezpieczenia.

1. Osoby objęte obowiązkiem ubezpieczenia

Według kodeksu ubezpieczeń następujące osoby są zobowiązane do posiadania ubezpieczenia gwarancji dziesięcioletniej:

• podmioty związane z deweloperem lub inwestorem umową o wykonanie robót budowlanych – główni wykonawcy, architekt,
• deweloper,
• inspektor techniczny,
• wykonawca domu jednorodzinnego,
• zbywca nieruchomości po jej ukończeniu,
• zbywca nieruchomości przeznaczonej do sprzedaży przed jej ukończeniem,
• producenci niektórych materiałów budowlanych, takich jak ramy okienne i drzwiowe, pompy ciepła.

Jak widać, na liście nie znajdują się podwykonawcy. Rzeczywiście, kodeks ubezpieczeń nie nakłada na nich obowiązku posiadania takiego ubezpieczenia. Otóż ich odpowiedzialność opiera się nie na teorii gwarancji dziesięcioletniej, lecz na zasadach ogólnych odpowiedzialności deliktowej. Niemniej jednak, ogólne warunki podwykonawstwa opracowane przez organizacje zawodowe zobowiązują podwykonawcę do udzielenia gwarancji dziesięcioletniej (art. 10-4 ogólnych warunków podwykonawstwa) głównemu wykonawcy oraz do ubezpieczenia się na tę okoliczność (art. 10-6).

W takim wypadku nie jest to jednak ubezpieczenie obowiązkowe, a dobrowolne. Przez to stosują się do niego nieco inne zasady. Między innymi są dozwolone klauzule ograniczające odpowiedzialność ubezpieczyciela.

Uzyskanie ubezpieczenia gwarancji dziesięcioletniej jest dla zagranicznych podwykonawców dość skomplikowane. Ponadto, w razie odmowy ubezpieczyciela, podwykonawca nie może zwrócić się o pomoc do Centralnego Biura Taryfikacyjnego, gdyż zajmuje się ono tylko ubezpieczeniami obowiązkowymi.

W praktyce, w takich sytuacjach podwykonawcy często zwracają się do głównego wykonawcy, aby „włączył” on podwykonawców do swojego ubezpieczenia gwarancji dziesięcioletniej. Jednakże, nie jest to jego obowiązkiem.

2. Rodzaje szkód objęte ubezpieczeniem

Ubezpieczenie gwarancji dziesięcioletniej obejmuje szkody materialne, które nie były widoczne w momencie odbioru budowy, ale ujawniły się przed upływem 10 lat od jej odbioru, i które mają charakter poważny. Tzn. stanowią zagrożenie dla stabilności obiektu budowlanego lub dotyczą jednego z jego elementów konstrukcyjnych lub wyposażenia czyniąc go niezdatnym do użytkowania zgodnie z przeznaczeniem.

W konsekwencji, nie są objęte ubezpieczeniem ani szkody niematerialne, np. niemożność korzystania z nieruchomości, choćby były konsekwencją szkód materialnych, ani szkody na rzeczach ruchomych spowodowane wadliwie wykonanymi pracami budowlanymi. Do tej drugiej kategorii zaliczają się na przykład uszkodzone towary przechowywane w pomieszczeniu, które zostało zalane w konsekwencji wadliwej instalacji systemu odprowadzającego wodę deszczową.

Ponadto, kodeks ubezpieczeń pozwala ubezpieczycielowi na wykluczenie swojej odpowiedzialności w określonych sytuacjach. Zaliczają się do nich w szczególności:

• wina umyślna ubezpieczonego,
• skutki normalnego użytkowania, niewłaściwego utrzymania lub użytkowania niezgodnego z przeznaczeniem,
• szkody spowodowane przez siłę wyższą.

Klauzule umowne przewidujące wykluczenie odpowiedzialności w innych sytuacjach są nieważne. W orzecznictwie sądowym uznano jednak za ważne klauzule ograniczające ubezpieczenie do szkód będących konsekwencją działalności zawodowej zadeklarowanej wcześniej w zakładzie ubezpieczeń oraz powstałych przy okazji budowy, która została uprzednio zgłoszona.

3. Czas trwania ubezpieczenia i wypłata odszkodowania

Ubezpieczenie obejmuje wszystkie zdarzenia objęte polisą, które miały miejsce w trakcie trwania umowy. Pod warunkiem, że została ona zawarta najpóźniej z momentem rozpoczęcia prac. W konsekwencji, nie są objęte ubezpieczeniem szkody powstałe w wyniku prac prowadzonych wcześniej. Nawet jeśli w ich trakcie została zawarta umowa. Ubezpieczenie rozciąga się na cały dziesięcioletni okres gwarancji, nawet jeśli umowa została w międzyczasie wypowiedziana lub rozwiązana. O ile szkoda związana jest z pracami wykonywanymi w okresie jej obowiązywania. Wcześniej ubezpieczyciele uzależniali kontynuowanie ubezpieczenia od zapłaty specjalnej składki, jednakże obecnie takie postanowienie umowne byłoby nieważne.

W razie zaistnienia szkody, odszkodowanie wypłacone przez ubezpieczyciela obejmuje nie tylko sam koszt naprawy, ale także wydatki z tym związane, takie jak wynagrodzenie kierownika budowy, czy koszt ubezpieczenia szkód rzeczowych niezbędnego do przeprowadzenia naprawy. Niemniej jednak, ubezpieczyciel może skutecznie przewidzieć w umowie franszyzę. Jednak takie postanowienie jest ważne tylko między stronami umowy, ale bezskuteczne w stosunku do poszkodowanego. Oznacza to, że jeżeli zwróci się on do ubezpieczyciela o zwrot kosztów naprawy, ten zobowiązany będzie do wypłaty całej sumy. Dopiero w dalszej kolejności będzie mógł zwrócić się do ubezpieczonego o zwrot kwoty wynikającej z franszyzy.

III. Ubezpieczenie szkód rzeczowych powstałych w obiekcie budowlanym

W przeciwieństwie do ubezpieczenia gwarancji dziesięcioletniej, które jest ubezpieczeniem odpowiedzialności cywilnej, ubezpieczenie szkód rzeczowych w obiekcie budowlanym jest ubezpieczeniem mienia. Oznacza to, że obowiązek wypłaty odszkodowania nie jest uzależniony od ustalenia osoby odpowiedzialnej. Natomiast uaktualnia się z momentem powstania szkody na mieniu objętym ubezpieczeniem. Praktyczną konsekwencją tej klasyfikacji jest to, że może ono być wypłacone znacznie szybciej niż ubezpieczenie gwarancji dziesięcioletniej. Pozwala tym samym na wcześniejsze naprawienie powstałej szkody.

1. Osoby objęte obowiązkiem ubezpieczenia oraz ubezpieczone szkody

Następujące osoby są objęte obowiązkiem posiadania ubezpieczenia szkód na budowie:

• Właściciel obiektu budowlanego, tj. inwestor lub osoba prywatna
• Pełnomocnicy właściciela, np. administrator nieruchomości będącej współwłasnością w zakresie prac przeprowadzanych w częściach wspólnych
• Deweloper
• Zbywca nieruchomości niebędący żadnym z wyżej wymienionych podmiotów, np. zbywca nieruchomości na etapie budowy (tzw. „VEFA”)

Można powiedzieć, że ubezpieczenie szkód na budowie podąża za nieruchomością. Oznacza to, że z momentem jej zbycia przenosi się ono na aktualnego właściciela. Jest uprawniona do odszkodowania z tego tytułu osoba będąca właścicielem w momencie zgłoszenia szkody. Nawet jeśli nie jest już nim w momencie wypłaty odszkodowania. Jednak, jako że ubezpieczenie to ma służyć pokryciu kosztów naprawy, jeśli to osoba będąca właścicielem w momencie wypłaty odszkodowania poniosła koszty naprawy, odszkodowanie będzie przysługiwać właśnie jej.

Ubezpieczenie to gwarantuje pokrycie kosztów naprawy szkód materialnych, jakie ujawniły się w czasie obowiązywania ubezpieczenia. Szkody te powinny mieć charakter poważny, a konkretnie odpowiadać swoim zakresem szkodom objętym ubezpieczeniem gwarancji dziesięcioletniej. W odróżnieniu jednak od tego ubezpieczenia, są objęte ubezpieczeniem szkód rzeczowych także sytuacje, które choć nie spowodowały szkód materialnych, przedstawiają niebezpieczeństwo dla użytkowników nieruchomości lub osób trzecich. Jeżeli pierwsza próba naprawy okaże się niewystarczająca do usunięcia szkody, ubezpieczyciel zobowiązany jest pokryć koszt nowej naprawy, aż do rzeczywistego usunięcia szkody. Jednakże zobowiązanie ubezpieczyciela nie obejmuje prac przeprowadzonych w celu ukończenia robót niewykonanych przez poprzedniego wykonawcę. Ani tych, które są przeprowadzane w braku szkody, tylko dlatego że roboty w aktualnym stanie są niezgodne z umową.

W przeciwieństwie do umowy ubezpieczenia gwarancji dziesięcioletniej, byłaby nieważna klauzula zawarta w umowie ubezpieczenia szkód rzeczowych. Zgodnie z nią ubezpieczyciel wypłaca odszkodowanie tylko w części przewyższającej kwotę, którą ubezpieczony pokrywa samodzielnie. Ubezpieczyciel jest zobowiązany do pokrycia całkowitych kosztów naprawy.

2. Moment zawarcia i czas trwania ubezpieczenia

Co do zasady, umowa ubezpieczenia powinna zostać zawarta najpóźniej w momencie rozpoczęcia budowy. Jednakże jeśli tak się nie stało, nic nie stoi na przeszkodzie, aby zawrzeć ją później. W takiej sytuacji należy jednak upewnić się, że w warunkach ubezpieczenia nie uzależniono wypłaty odszkodowania od zgłoszenia ubezpieczycielowi budowy przed jej rozpoczęciem. Tak czy inaczej, ubezpieczenie nigdy nie pokryje szkód powstałych przed zawarciem umowy. Na ubezpieczonym spoczywa zatem obowiązek rzetelnego poinformowania ubezpieczyciela o szkodach istniejących już w momencie podpisania umowy.

Ubezpieczenie szkód rzeczowych, poza nielicznymi wyjątkami, staje się skuteczne z momentem wygaśnięcia gwarancji stanu idealnego, tzn. po roku od odebrania budowy. Natomiast kończy się z upływem 10 lat od odebrania budowy. Wyjątkowo można z niego skorzystać jeszcze w czasie trwania gwarancji stanu idealnego, jeśli wykonawca mimo wezwania nie przystąpił do naprawienia szkody, a nawet jeszcze przed ukończeniem budowy, jeżeli z powodu bezskutecznego wezwania do naprawienia szkody umowa o wykonanie robót budowlanych została wypowiedziana. Sąd Kasacyjny nie zajmuje jasnego stanowiska w sprawie, co dziesięcioletni czas obowiązywania ubezpieczenia oznacza. Czy  należy obowiązkowo zgłosić szkodę przed końcem tego terminu, czy też, że można uczynić to później pod warunkiem, że szkoda powstała przed końcem okresu ubezpieczenia.

3. Postępowanie w razie powstania szkody

Jako że ubezpieczenie szkód rzeczowych, ma na celu szybkie naprawienie szkody, niezależnie od poszukiwania osób odpowiedzialnych, została ustanowiona specjalna procedura rozpatrzenia zgłoszenia szkody, w której uczestniczy biegły. Składa się ona z trzech etapów.

Procedura ta zaczyna się wraz z otrzymaniem zgłoszenia szkody przez ubezpieczyciela. Od tego momentu, dysponuje on terminem 10 dni na poinformowanie ubezpieczonego, jeśli z powodu niekompletnego zgłoszenia postępowaniu nie może zostać nadany dalszy bieg. Ponadto, ubezpieczyciel może zdecydować się nie korzystać z biegłego, jeśli oszacował on szkodę na nie więcej niż 1.800 euro lub jeśli uważa żądanie wypłaty odszkodowania za oczywiście nieuzasadnione.

Jeśli ubezpieczyciel nie skorzysta z wyżej wymienionych możliwości, przechodzi on do wyznaczenia biegłego, o czym informuje ubezpieczonego. Ten z kolei w terminie 8 dni może odrzucić zaproponowanego biegłego. Jeśli sprzeciwi się również drugiemu wyznaczonemu biegłemu, kolejnego wybierze sędzia ds. nagłych (juge des référés).

W następnej kolejności, ubezpieczyciel powinien po przeprowadzeniu wstępnej ekspertyzy powiadomić ubezpieczonego, czy uznaje obowiązek wypłaty odszkodowania. Ma na to 60 dni od otrzymania zgłoszenia szkody. Jeśli ubezpieczony nie sprzeciwił się osobie eksperta, a w razie sprzeciwu termin ten jest wydłużony do 70 dni lub nawet 90, w razie dwukrotnego sprzeciwu.

W dalszej kolejności, w terminie 90 dni od otrzymania zgłoszenia szkody ubezpieczyciel powinien przedstawić ubezpieczonemu propozycję wysokości odszkodowania, ustalonej w oparciu o wyniki definitywnej ekspertyzy wraz z treścią raportu biegłego. Jeśli oferta zostanie zaakceptowana, ubezpieczyciel wypłaca zaproponowaną kwotę w ciągu 15 dni od akceptacji. Jeśli ubezpieczony nie zgadza na propozycję zakładu ubezpieczeń, może powiadomić go o odmowie i zwrócić się do sądu o ustalenie kwoty odszkodowania. Niemniej jednak, jednocześnie może domagać się od ubezpieczyciela wypłaty mu zaliczki na poczet przyszłego odszkodowania, która musi wynosić co najmniej 3/4 początkowo zaproponowanej sumy.

W trosce o efektywność ubezpieczenia szkód rzeczowych, prawo przewiduje surowe sankcje dla ubezpieczyciela, który nie wywiąże się z nałożonych na niego terminów odpowiednio 60 dni w pierwszym i 90 dni w drugim etapie. W takiej sytuacji uważa się, że uznał on zgłoszone przez ubezpieczonego szkody w zadeklarowanej przez niego wysokości i nie przysługuje mu żadna możliwość zakwestionowania obowiązku wypłaty odszkodowania.