C zy zapis na sąd arbitrażowy naprawdę chroni przed interwencją sądu państwowego?
W obrocie międzynarodowym arbitraż jest często preferowanym mechanizmem rozstrzygania sporów. Przedsiębiorcy postrzegają go jako szybszą, bardziej elastyczną i przewidywalną alternatywę wobec postępowań sądowych. Wybór ten wydaje się szczególnie uzasadniony, gdy kontrahenci pochodzą z różnych krajów, działają w odmiennych systemach prawnych i posługują się różnymi językami.
Jednak czy zapis na sąd arbitrażowy rzeczywiście wyłącza kompetencję sądów państwowych? Praktyka pokazuje, że w niektórych sytuacjach może dojść do nieoczekiwanych rozstrzygnięć, zwłaszcza w relacjach z kontrahentami francuskimi.
I. Arbitraż? Nie tym razem! Przykład z praktyki
Załóżmy, że polska firma zawarła umowę sprzedaży maszyny z kontrahentem z Francji. Strony uzgodniły, że wszelkie spory będą rozstrzygane wyłącznie w arbitrażu przy Międzynarodowej Izbie Handlowej (ICC), a klauzula arbitrażowa obejmuje „wszystkie spory wynikające z umowy”.
Kilka miesięcy po dostarczeniu oraz zainstalowaniu maszyny w fabryce francuskiego kontrahenta, ten ostatni nie tylko odmawia zapłaty, podnosząc zarzuty dotyczące jakości sprzedanej maszyny, ale ponadto domaga się naprawienia przez polską spółkę rzekomo poniesionych przez siebie szkód, na które składają się straty eksploatacyjne wynikające z jej przestoju czy w końcu utracone korzyści.
Niedługo po otrzymaniu pierwszego wezwania do zapłaty, polskiemu przedsiębiorcy niespodziewanie doręczony zostaje pozew przed sądem francuskim wniesiony w tzw. trybie pilnym (tzw. „référé”). Francuski kontrahent żąda przeprowadzenia ekspertyzy celem wykazania wadliwości maszyny i wysokości poniesionej szkody, jak również wnosi roszczenie o zapłatę na jego rzecz kilkusettysięcznych kwot tytułem zaliczki na poczet naprawy rzekomo wyrządzonej mu szkody (ostateczna wysokość szkody ma zostać ustalona przez biegłego w ramach ekspertyzy).
Wydawałoby się, że wystarczy podnieść zarzut zapisu na arbitraż, a kompetencja sądu francuskiego zostanie wyłączona. Nic bardziej mylnego. Rozpatrując powództwo, sąd francuski, powołując się bowiem na treść artykułu 1449 francuskiego kodeksu postępowania cywilnego, uznaje się za właściwy do rozpatrzenia sprawy!
II. Jak to możliwe?
Zasada w arbitrażu międzynarodowym wydaje się jasna: jeśli umowa zawiera ważny zapis na sąd arbitrażowy, to trybunał arbitrażowy powinien rozstrzygać zaistniałe w jej ramach spory. Niemniej jednak w prawie francuskim istnieją wyjątki, które mogą doprowadzić do nieoczekiwanych dla zagranicznych przedsiębiorców rozstrzygnięć.
Mianowicie, zgodnie z art. 1449 francuskiego kodeksu postępowania cywilnego:
„Istnienie zapisu na arbitraż nie stoi na przeszkodzie, dopóki sąd arbitrażowy nie zostanie powołany, aby strona mogła wystąpić do sądu państwowego o przeprowadzenie środka dowodowego lub o zastosowanie środka tymczasowego lub zabezpieczającego.”
Co istotne, francuskie orzecznictwo potwierdza tę praktykę. W wyroku francuskiego Sądu Kasacyjnego z 20 marca 1989 r. (sygn. akt 87-20.180) stwierdzono:
„(…) w braku wyraźnego postanowienia, istnienie klauzuli arbitrażowej, która bez dalszych sprecyzowań obejmuje wszystkie spory, nie może – dopóki trybunał arbitrażowy nie zostanie właściwie powołany – stanowić przeszkody dla kompetencji sędziego w postępowaniach przyspieszonych do przyznania zaliczki wierzycielowi roszczenia, które nie jest poważnie kwestionowane.”
Rozwiązanie to stanowi obejście zapisu na arbitraż? Tak, jeżeli strona powodowa uzasadni (i) pilność oraz (ii) fakt braku istnienia poważnych zastrzeżeń co do zasadności roszczenia.
III. Jak zabezpieczyć się zatem przed niespodziewaną ingerencją sądu państwowego?
Aby uniknąć ryzyka nieoczekiwanej interwencji sądu państwowego, warto wdrożyć kilka kluczowych działań:
- Zadbaj o precyzyjną redakcję klauzuli arbitrażowej – ogólne stwierdzenie o wyborze arbitrażu nie wystarczy. Klauzula powinna jednoznacznie wykluczać kompetencję sądów państwowych, także w zakresie środków tymczasowych i zabezpieczających (odwołanie się w tym zakresie do modeli dostępnych w Internecie nie zawsze jest wystarczające).
- Wskaż konkretne mechanizmy zabezpieczające w arbitrażu – najlepiej odwołać się do tzw. „emergency arbitrator” w regulaminie ICC, który stanowi alternatywę dla francuskich postępowań tymczasowych oraz zabezpieczających bez konieczności angażowania sądu państwowego.
- Pamiętaj o konsekwencjach – wszelkie luki w klauzuli arbitrażowej mogą zostać wykorzystane przez drugą stronę. Jeśli sąd uzna pilność i brak poważnych zastrzeżeń co do zasadności roszczenia, może rozpoznać sprawę pomimo zapisu na arbitraż.
Nie ryzykuj – zabezpiecz swoje umowy!
Zapis na sąd arbitrażowy nie zawsze gwarantuje pełną ochronę przed sądem państwowym. Dlatego warto dokładnie przeanalizować jego treść i dostosować go do praktyki prawnej kraju kontrahenta.
Nie pozwól, aby niedoprecyzowana klauzula naraziła Twoją firmę na nieprzewidziane postępowanie sądowe. Skonsultuj swoje umowy z doświadczonym prawnikiem, który zapewni ich skuteczność i pełną ochronę Twoich interesów.
