Polsko-francuskie kontakty handlowe zyskują z dnia na dzień na intensywności. W konsekwencji, polscy przedsiębiorcy coraz częściej odczuwają potrzebę podejmowania konkretnych działań na terenie Francji.
Czy jednak, aby zawierać umowy sprzedaży, najmu lub o świadczenie usług konieczne jest otwarcie filii, oddziału lub biura we Francji? Jednym ze sposobów, aby uniknąć takiego rozwiązania jest zawarcie umowy. Na jej mocy przedstawiciel handlowy (nazywany we Francji jako „agent handlowy”) będzie reprezentował Państwa interesy w negocjacjach z francuskimi kontrahentami.
I. Zawarcie umowy agencyjnej
1. Ramy prawne
Z uwagi na skuteczność oraz stosunkowo niewielkie nakłady związane z tą formą ekspansji na zagraniczne rynki, status przedstawiciela handlowego znalazł się w centrum zainteresowania europejskiego ustawodawcy. Dlatego 18 grudnia 1986 r. Rada zdecydowała się skoordynować ustawodawstwa Państw Członkowskich (wtedy jeszcze) Europejskiej Wspólnoty Gospodarczej za pomocą dyrektywy, która obowiązuje po dziś dzień. Jednak z uwagi na swobodę w jej implementacji, jak również na kształtujące się z biegiem czasu odmienności w linii orzeczniczej, status przedstawiciela handlowego różni się w poszczególnych europejskich krajach.
Strony mają co do zasady swobodę wyboru prawa właściwego dla umowy agencyjnej. Teoretycznie nic nie stoi zatem na przeszkodzie, aby osadzić w tej roli znane rodzimym przedsiębiorcom prawo polskie.
Niemniej jednak, należy wiedzieć, że liczne przepisy francuskiego Kodeksu Handlowego, charakteryzującego się szczególnie silną ochroną pozycji agenta, mają charakter bezwzględnie obowiązujący. W ten sposób klauzule, które miałyby na celu pozbawienie przedstawiciela przyznanych mu ustawowo praw, będą uważane za nieistniejące.
2. Podstawowe elementy umowy agencyjnej
Umowa agencyjna ma za przedmiot ustanowienie stałego pośrednictwa. Na mocy którego agent jest zobowiązany do prowadzenia negocjacji albo zawierania różnego typu umów, w imieniu i na rachunek przedsiębiorcy. Ponadto agentem handlowym może być zarówno osoba fizyczna, jak i prawna.
Zgodnie z zasadą swobody umów, zleceniodawca oraz przedstawiciel handlowy mogą w dużej mierze dostosować łączący ich stosunek prawny do swoich potrzeb. Tytułem przykładu, strony mają możliwość ustanowienia wyłączności terytorialnej dla agenta handlowego na określonym obszarze. Owa wyłączność sprawia, iż agentowi przysługuje prowizja od wszystkich dokonanych operacji. Nie ma zatem znaczenia, czy zostały one przeprowadzone z jego udziałem lub bez (Sąd Kasacyjny, Izba Handlowa, 26 czerwca 2012 r.)!
Niemniej jednak polski przedsiębiorca, który posiada już pewną grupę klientów we Francji może zastrzec w umowie, że będzie z nimi współpracował bezpośrednio, bez obowiązku wypłaty wyżej wymienionej prowizji.
Jednakże, podobnie jak w przypadku swobody wyboru prawa, również w tym przypadku strony muszą dostosować się do bezwzględnie obowiązujących przepisów francuskiego Kodeksu Handlowego.
Do najważniejszych, bezwzględnie obowiązujących elementów umowy agencyjnej należą:
- Obowiązek lojalności agenta wobec zleceniodawcy i obowiązek udzielania mu informacji,
- Ustawowo określone minimalne terminy wypowiedzenia umowy (opisane poniżej),
- Prawo do uzyskania przez agenta świadczenia wyrównawczego w przypadku rozwiązania umowy (opisane poniżej),
- Zakaz reprezentowania konkurencyjnego przedsiębiorstwa bez zgody zleceniodawcy,
- Zakaz osobistego wykonywania przez przedstawiciela konkurencyjnej działalności,
- Ewentualna klauzula o zakazie konkurencji jest ważna jedynie do dwóch lat od rozwiązania umowy.
II. Rozwiązanie umowy agencyjnej
1. Prawo agenta do świadczenia wyrównawczego
Ustawodawca francuski stosuje zasadę wynikającą z wyżej wymienionej dyrektywy. Zgodnie z nią w przypadku rozwiązania umowy agent ma prawo do świadczenia wyrównawczego. Takie odszkodowanie przysługuje agentowi bez względu na to, czy umowa agencyjna została zawarta na czas określony czy też nieokreślony.
Okresy wypowiedzenia umowy na czas nieokreślony wynoszą, tak jak w prawie polskim:
- miesiąc w pierwszym roku trwania umowy,
- dwa miesiące w drugim roku,
- trzy miesiące w kolejnych latach.
Warto zaznaczyć, iż świadczenie wyrównawcze przysługujące agentowi nie wyrównuje szkody, jaką powoduje utrata klientów – którzy pozostają kontrahentami zleceniodawcy, czyli polskiego przedsiębiorcy – lecz utratę ewentualnego zysku.
Jeśli chodzi o wysokość świadczenia wyrównawczego, to z analizy orzecznictwa wynika, iż oblicza się ją według wysokości prowizji brutto uzyskanej przez agenta w okresie ostatnich lat obowiązywania umowy. Zasadniczo przyjmuje się, iż świadczenie wyrównawcze stanowi równowartość prowizji z dwóch lat. Należy jednak zaznaczyć, iż najczęściej są to dwa ostatnie lata (Sąd Apelacyjny w Lyonie, 9 lipca 2015 r.).
Jest to jednak jedynie niewiążąca wytyczna dla Sądu, który powinien ustalić wysokość świadczenia każdorazowo, mając na uwadze okoliczności sprawy (Sąd Kasacyjny,Izba Handlowa, 24 maja 2014 r.) zatem, jeżeli agent nie będzie wykonywał starannie swoich obowiązków, wysokość świadczenia wyrównawczego będzie odpowiednio niska. Natomiast, w przypadku gdy agent będzie skuteczny w swoich działaniach, rozwiązanie umowy nie leży w interesie samego przedsiębiorcy.
Dla porównania, w prawie polskim wysokość świadczenia wyrównawczego w razie rozwiązania umowy nie może przekroczyć wysokości wynagrodzenia agenta za jeden rok (Kodeks Cywilny Art. 7643 § 2).
2. Okoliczności wyłączające prawo agenta do świadczenia wyrównawczego
Zleceniodawca może zerwać umowę z winy agenta w przypadku naruszenia przez niego zobowiązań umownych. Wtedy może on zostać zwolniony od obowiązku wypłacenia przedstawicielowi handlowemu przewidzianego prawem odszkodowania. Jest to możliwe jedynie pod warunkiem iż spełniona zostanie przynajmniej jedna z przewidzianych przez prawo przesłanek (Art. L. 134-13 Kodeksu Handlowego):
a. Niewypełnienie zobowiązań umownych jest skutkiem poważnego uchybienia (fr. faute grave), za które agent handlowy ponosi odpowiedzialność
Ustawodawca celowo zastosował w tym miejscu pojęcie nieostre. Zapewnił on w ten sposób sądom możliwość każdorazowej interpretacji tego terminu w świetle przedmiotowego stanu faktycznego. Ogólnie rzecz biorąc, „poważne uchybienie” godzi w sam cel zawartej umowy agencyjnej. Uniemożliwia tym samym zachowanie stosunków umownych przez zleceniodawcę (Sąd Kasacyjny, Izba Handlowa, 9 grudnia 2014 r.).
b. Umowa została rozwiązana z inicjatywy agenta (chyba że rozwiązanie umowy znajduje podstawy w zachowaniu dającego zlecenie albo jest związane z wiekiem, kalectwem lub chorobą agenta)
Co ciekawe, w orzeczeniu z 21 czerwca 2017 roku Sąd Kasacyjny sprecyzował, iż agent handlowy, odmawiający zawarcia nowej umowy agencyjnej w momencie wygaśnięcia poprzedniej z uwagi na pogorszenie warunków współpracy, nie zainicjował jej rozwiązania, a co za tym idzie, przysługuje mu świadczenie wyrównawcze.
c. Agent handlowy dokonał przeniesienia ogółu praw i obowiązków związanych z umową na inną osobę (w tym przypadku konieczna jest zgoda dającego zlecenie)
Agent handlowy ma prawo do wskazania swojego następcy. Zapis ten stanowi podniesienie do rangi ustawowej potwierdzonego przez orzecznictwo zwyczaju. Jednakże świadczenie wyrównawcze agentowi nie przysługuje, ponieważ zarówno z praktycznego jak i z prawnego punktu widzenia nie doszło do rozwiązania umowy.
